Η Βαθιά κοινωνική και ψυχική η ρήξη από την πανδημία
- Μανουσία Κυπραίου
- Apr 6
- 5 min read
Το άγχος του θανάτου επιφέρει άρνηση της πραγματικότητας
Απόσπασμα από το άρθρο "Πανδημία κορονοϊού, πέντε χρόνια μετά: Οι «πρωταγωνιστές», οι συνέπειες, τα λάθη και ο διχασμός" που δημοσιεύτηκε στο newsbomb.gr:
Η Ψυχοθεραπεύτρια – Κοινωνική Ψυχολόγος – Κοινωνιολόγος Μανουσία Κυπραίου αναλύει τις βαθύτερες αιτίες των παράλογων αντιδράσεων, που εδράζονται στην ψυχοσύνθεση ανθρώπου αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας, που καλείται να διαχείριστει μια πρωτοφανή, πολύπλοκη και απειλητική ακόμα και για την επιβίωση κατάσταση.
«Η πανδημία του covid με όλα τα επακόλουθα της –εγκλεισμός, κοινωνική αποστασιοποίηση, υποχρεωτικός εμβολιασμός - προκάλεσε σε πολλούς ανθρώπους υψηλά επίπεδα άγχους, αίσθημα ανασφάλειας, καθώς παρατηρήθηκε μια κατακόρυφη αύξηση των ψυχικών διαταραχών, δημιουργώντας μια βαθιά κοινωνική και ψυχική ρήξη στο σύνολο της κοινωνίας.
Οι αιφνίδιες αλλαγές στην καθημερινότητα κατά την διάρκεια της πανδημίας δεν προκάλεσαν απλώς μια ριζική αλλαγή στην κανονικότητα των ανθρώπων, αλλά μια γενικευμένη αίσθηση ευθραυστότητας, ψυχικής ρευστότητας, έντονου φόβου και απώλεια ελευθερίας. Οι κοινωνικές, οικονομικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της ταχύτατης μετάβασης προς μια άγνωστη πραγματικότητα δοκίμασε την ψυχική ανθεκτικότητα όλων μας. Σε ορισμένα άτομα οι αρνητικές ψυχικές επιπτώσεις αυτής της περιόδου, όπως γενικευμένες αγχώδεις διαταραχές, φοβίες και έντονο στρες, προκάλεσε τέτοια ρήξη στον ψυχισμό τους που συνεχίστηκε και μετά το τέλος της πανδημίας. Άλλωστε, τον πρώτο χρόνο της πανδημίας η αύξηση των ψυχικών διαταραχών με τον τριπλασιασμό της χρήση αντικαταθλιπτικών και αγχολυτικών, καθώς και σημαντική αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και των επιθετικών συμπεριφορών αποδεικνύει τη δυσκολία διαχείρισης αυτής της πρωτόγνωρης κατάστασης.
Πράγματι, σε περιόδους κρίσεις οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι όχι μόνο με τον φόβο ενός εξωτερικού κινδύνου π.χ. θανατηφόρος υιός, οικονομική καταστροφή, αλλά και τον φόβο της εσωτερικής κατάρρευσης με αποτέλεσμα να εξασθενούν οι ψυχικές του άμυνες -κυρίως εκείνων που έχουν ένα αδύναμο ή αποδιοργανωμένο εγώ. Αυτό το συλλογικό τραύμα πέρα από τον φόβο -καθώς κανείς δεν γνώριζε πως και πότε θα τελειώσει η πανδημία-, εμπεριείχε την απώλεια της ελευθερίας και γενικότερα την απώλεια της αίσθησης ελέγχου και ασφάλειας.
Η βαθιά αυτή ψυχική και κοινωνική ρήξη προκάλεσε είτε συλλογικές συμπεριφορές συμμόρφωσης στα υγειονομικά μέτρα και τους θεσμούς, είτε αντιδραστικές συμπεριφορές από ομάδες ή μεμονωμένα άτομα, αρνητών των εμβολίων με γενικευμένη καχυποψία, θεωρίες συνομωσίας και ακραίες τάσεις αμφισβήτησης των υγειονομικών μέτρων. Την περίοδο της πανδημίας, τόσο στην χώρα μας όσο και παγκοσμίως, αναδείχθηκε το φαινόμενο της διχοτόμησης των ανθρώπων μεταξύ εμβολιασμένων και αντιεμβολιαστών, η οποία συνοδεύτηκε από διαμαρτυρίες και έντονες συζητήσεις στο σύνολο της κοινωνίας.
Σε περιβάλλοντα που κυριαρχεί το αίσθημα απειλής και στρες, οι άνθρωποι αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους. Όταν οι άνθρωποι έρχεται αντιμέτωποι με επώδυνα συναισθήματα και καταστάσεις που τους προκαλούν έντονη ψυχική δυσφορία, μπορεί να καταφύγουν σε ψυχικούς μηχανισμούς άμυνας, όπως η άρνηση της πραγματικότητας ή η απώθηση και καταπίεση των αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων σχετικά με γεγονότα που έχουν συμβεί. Στο πλαίσιο της πανδημίας, αυτό εκφράστηκε από πολλά άτομα μέσα από την άρνηση της σοβαρότητας του ιού, την αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας των εμβολίων και την αντίσταση στα μέτρα προστασίας προκειμένου να διατηρήσει μια πρόσκαιρη ψυχική ανακούφιση. Η κατάσταση των μαζικών θανάτων δεν επέτρεψε άλλωστε σε πολλά άτομα να επεξεργαστούν την ψυχική οδύνη από την απώλεια αγαπημένων προσώπων.
Ο καθημερινός απολογισμός της πανδημίας με τον αριθμό θανάτων να αυξάνεται είχαν ενσωματωθεί στην καθημερινότητά μας, με αποτέλεσμα τη δυσκολία να προκαλέσει μια συλλογική συναισθηματική αντίδραση. Επίσης, η αυστηρότητα των μέτρων και η κοινωνική απομόνωση εκείνης της περιόδου προκάλεσε την ανάγκη σε πολλούς ανθρώπους να αναζητήσουν διαφορετικές εκδοχές της πραγματικότητας, λόγω του φόβου και του άγχους που τους προκαλούσαν τα απρόσμενα γεγονότα. Θεωρίες συνομωσίας κυκλοφόρησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – η ψηφιακή εποχή ευνόησε την ταχύτητα της διασποράς φημών και σεναρίων συνομωσίας- κάποιες ήταν τόσο ακραίες που μπορούσαν να προκαλέσουν γέλιο και κάποιες άλλες μπορούσαν να αποκτήσουν επικίνδυνο χαρακτήρα.
Άλλωστε, διαχρονικά σε περιόδους που ξεσπά μια πανδημία ή μια αιφνίδια απειλή εμφανίζονται θεωρίες συνωμοσίας, όπως στην περίπτωση του ιού του covid, προσφέροντας έναν πιο εφησυχαστικό τρόπο να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι την αβεβαιότητα και την εξωτερική πραγματικότητα. Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποίησαν επίσης ως άμυνα στα επώδυνα συναισθήματα που τους προκαλούσε η πανδημία τον μηχανισμό της προβολής, προβάλλοντας έτσι τα ανεπιθύμητα συναισθήματά τους σε άλλους, όπως το κράτος ή τους θεσμούς. Αυτό τους επέτρεπε να μεταφέρουν σε τρίτους τους φόβους και τον θυμό τους, ενισχύοντας τις θεωρίες συνομωσίας και προσφέροντας με αυτό τον τρόπο μια ψευδή αίσθηση ελέγχου και ανακούφισης από το άγχος.
Από κοινωνιολογική σκοπιά, οι αντιδράσεις σε υγειονομικά μέτρα θα μπορούσαν να εξηγηθούν μέσα από την λειτουργία της δυναμικής των ομάδων, την έλλειψη εμπιστοσύνης στους επίσημους θεσμούς και την ισχυρή επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα άτομα. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς, που συχνά συνοδευόταν εκείνη την εποχή από αντικρουόμενες πληροφορίες επιστημόνων και πολιτικές αποφάσεις, ενίσχυσε τη δυσπιστία απέναντι στα μέτρα. Ταυτόχρονα, η επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, facebook, twitter έπαιξαν σημαντικό ρόλο τόσο στην ενημέρωση όσο και στη διασπορά παραπληροφόρησης.
Η ευκολία με την οποία διαδίδονταν αντιεπιστημονικές απόψεις οδήγησε στη δημιουργία άτυπων ομάδων που ανατροφοδοτούσαν την αμφισβήτηση και την αντίσταση στα μέτρα, ενισχύοντας το αίσθημα του «ανήκειν» στην κοινότητα.
Επιπλέον, η ανάγκη δημιουργίας μιας κοινωνικής ταυτότητας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση των στάσεων απέναντι στα μέτρα και τις αντιδράσεις στον εμβολιασμό. Οι άνθρωποι άλλωστε τείνουν να ακολουθούν τις απόψεις, πεποιθήσεις και τις στάσεις της ομάδας στην οποία αισθάνονται εγγύτητα, γεγονός που εξηγεί γιατί συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες ήταν πιο επιρρεπείς στην αντίσταση στα μέτρα.
Παράλληλα, η συλλογική συμπεριφορά της αντίδρασης στα μέτρα και της άρνηση των εμβολίων ενδεχομένως αποτελούσε μια εφήμερη παρηγοριά και την ασυνείδητη διάψευση της πραγματικότητας, την ψευδαίσθηση αντιμετώπισης του άγχους σε συλλογικό επίπεδο, καθώς έτσι μπορούσαν να «ξορκίσουν» και το άγχος θανάτου.
Σε αυτό το κοινωνικό περιβάλλον αμφισβήτησης, φόβου και αμφιθυμικότητας, ο ηγετικός ρόλος των ειδικών επιστημόνων υπήρξε καθοριστικός. Μέσα από την καθοδήγηση και τον συντονισμό του συνόλου της κοινωνίας με σκοπό να ενώσουν τις κοινωνικές ομάδες, να αναδείξουν τον κοινό στόχο και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας, πολλοί επιστήμονες την περίοδο της πανδημίας συνέβαλαν προκειμένου το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας να εσωτερικεύσει ψυχικά το αίσθημα ασφάλειας και συλλογικής ευθύνης.
Τέλος, να μην ξεχνάμε και την συνθήκη των μαζικών θανάτων λόγω της πανδημίας, που δεν επέτρεψε σε πολλά άτομα την επεξεργασία της ψυχικής οδύνης του αποχωρισμού. Πολλοί έχασαν την περίοδο εκείνη αγαπημένα πρόσωπα βιώνοντας την μοναξιά του αποχωρισμού και το αίσθημα της ενοχής, αν θα μπορούσαν να κάνουν κάτι για να τα σώσουν. Η επεξεργασία του πένθους έμεινε ημιτελής, καθώς δεν επιτρεπόταν οι συναθροίσεις, οι κοινωνικές παρουσίες πολλών ατόμων σε κηδείες. Η ασώματη επικοινωνία, ο φόβος και το άγχος θανάτου οδήγησε πολλούς σε μια μακρόχρονη διαδικασία επούλωσης των ψυχικών τραυμάτων.
Η πανδημία δεν ήταν μόνο μια υγειονομική κρίση, αλλά και μια βαθιά κοινωνική και ψυχική ρήξη. Σήμερα, καθώς έχουμε απομακρυνθεί από εκείνη την περίοδο, η πρόκληση για εμάς είναι η αναγνώριση των συλλογικών τραυμάτων και η οικοδόμηση μιας κοινωνίας με μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα, ενσυναίσθηση και κοινωνική αλληλεγγύη.
Μανουσία Κυπραίου
Κοινωνιολόγος – Κοιν. Ψυχολόγος – MSc Ψυχοθεραπεύτρια Ενηλίκων, Παιδιών και εφήβων
___
Απόσπασμα από το άρθρο "Πανδημία κορονοϊού, πέντε χρόνια μετά: Οι «πρωταγωνιστές», οι συνέπειες, τα λάθη και ο διχασμός"
που δημοσιεύτηκε στο newsbomb.gr:
Opmerkingen